Fraszki Jana Kochanowskiego

FRASZKI JANA KOCHANOWSKIEGO

 Fraszki Kochanowski pisał przez całe życie, dopiero przed śmiercią oddał je do druku. Ukazały się w Krakowie w 1584 roku. Utwory te nie miały pierwowzoru w tradycji antycznej czy renesansowej. Jan z Czarnolasu stworzył zupełnie nowy gatunek literacki. Nazwę zaczerpnął z języka włoskiego, w którym słowo fraszka oznacza  gałązkę pokrytą liśćmi,  a w przenośni rzecz małej wagi, błahostkę, drobiazg. 

Fraszki pisane przez Kochanowskiego powstawały zarówno po polsku, jak i po łacinie. Ich łaciński zbiór zatytułowany był Foricoenia, natomiast utwory w języku polskim ukazały się w trzech księgach: „Fraszki pierwsze”, „...wtóre”, „...trzecie”. Całość cyklu stanowiło około trzystu utworów. 

Cechą charakterystyczną fraszek jest bogactwo tematyczne wynikające z faktu, że były związane z każdym okresem życia poety. Są wśród nich miłosne wyznania, satyryczne obrazki obyczajowe i refleksyjne wiersze filozoficzne. Powaga sąsiaduje w nich z żartem, a refleksja z humorem. Większość poeta pisze do kogoś lub czegoś (np. Do Magdaleny, Do fraszek), na kogoś lub na coś (np.  Na dom w Czarnolesie), o kimś lub o czymś opowiada (np. O Miłości ). Każda z nich ma swoją puentę. Jest to często dowcipna konkluzja zaobserwowanej sytuacji (np. "szedłem spać trzeźwy, a wstaję pijany") . We fraszkach dominuje humor i dowcip, żarciki przeplatają się z przymówkami. Poeta odmalowuje w tych drobnych utworach bogactwo renesansowego świata - życie na dworze i w ziemiańskiej arkadii, blask miłości i ciepło przyjaźni, uroki biesiady i kaprysy fortuny. 

Perełką fraszkopisarstwa jest utwór O doktorze Hiszpanie. Fraszka przedstawia obrazek z życia dworskiego. Bohaterem jest doktor prawa przybyły z Hiszpanii, dworzanin króla Zygmunta Augusta Piotr Roizjusz. Doktor Hiszpan o słabej głowie próbuje uciec kompanom Polakom, ale oni i tak odnajdują go w pościeli i wciągają do pijatyki. Fraszka w zabawny sposób podkreśla różnice wynikającą z przynależności bohaterów do różnych kultur.

 Kochanowski wyśmiewa w tych krótkich utworach różne wady złego społeczeństwa, na przykład pijaństwo, dewocję, głupotę. Robi to w sposób pogodny wesoły, lubi śmiać się z innych i z siebie, kpi z księży, dworzan, dam, słowem - nie omija nikogo. 

Odrębną część stanowią fraszki zawierające refleksje o życiu i śmierci. W jednej z nich zatytułowanej O żywocie ludzkim Kochanowski stwierdza : Fraszka to wszystko cokolwiek myślimy Fraszka to wszystko cokolwiek czynimy. Podmiot występuje tutaj w roli mędrca, nauczyciela. Identyfikuje się z adresatami, bo tak jak oni podlega prawom o których mówi. Ludzkie czyny zasługują na miano fraszek ze względu na swą nietrwałość. Podmiot podkreśla przemijalność doczesnych spraw. Fraszką jest uroda, pieniądze, sława. 

Nie pomija poeta tematu śmierci i przemijania. W wierszu Do snu mówi, że sen stanowi namiastkę śmierci, uczy umierania, a jednocześnie dystansu do śmierci.

We fraszce Do gór i lasów Kochanowski przedstawia różne fazy swojego życia. Pod wpływem obserwowanego krajobrazu przywołuje Kochanowski w pamięci dawne zdarzenia. Poeta sam się dziwi ilości i różnorodności swoich życiowych doświadczeń. Jego udziałem były liczne podróże. Kochanowski wymienia kolejne etapy swojego życia zawodowego: od ucznia, przez rycerza, potem dworzanin, następnie ksiądz. 

Bardzo interesujące są autoportrety poety zawarte we fraszkach. W utworze Do fraszek przyznaje się, że w tych wierszykach umieszcza wszystkie swoje tajemnice. W Ku muzom podmiot zwraca się z szacunkiem do muz, opiekunek sztuk i nauk. Stwierdza, że zależy mu na sławie i nieśmiertelności. O sobie mówi też w fraszce  Na lipę.

 Fraszki Jana Kochanowskiego prezentują autorską wizję świata. Poeta wydobywa z otaczającej rzeczywistości te elementy, które wydają się istotne. Utrwala je i obdarza komentarzem.

Jan Kochanowski

źródło:

http://kochanowski.klp.pl/ser-159.html

Wydawnictwo IBIS Kompendium Język polski Jadwiga Matoszko- Czwalińska