"Don Kichot" Miguel de Cervantes

Miguel de Cervantes

(1547-1616)

Pisarz hiszpański. prowadził barwne i awanturnicze życie. Był żołnierzem, członkiem trupy teatralnej, poborcą podatkowym, kilkakrotnie trafił do więzienia. Autor zbiorów nowel, romansów pasterskich, sztuk teatralnych, powieści. Najsłynniejsza z nich - Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy - ukazała się w latach 1605-1615.

Don Kichot

W XVI wieku w Hiszpanii zaczęła zanikać literatura rycerska, popularna w średniowieczu. Przestali istnieć również prawdziwi rycerze, a co za tym idzie ludzie przestali przestrzegać kodeksu rycerskiego, dlatego Don Kichot przemierza świat głównie w swojej wyobraźni. Cervantes stwierdził, że dzieje Don Kichota powstały po to, by melancholik się uśmiechnął, by człowiek wesoły stawał się jeszcze weselszy, by prosty na duchu się nie frasował, a melancholik rozkoszował się inicjatywą.  Dzieło to stało się, więc powieścią uniwersalną.

Książka przemawia do uczuć oraz wyobraźni czytelnika, jest ona również zapowiedzią literatury romantycznej. Swoją popularność zawdzięcza podstawowemu hasłu widocznemu w powieści: 

Aby w życiu i iść za marzeniem i porywem serca.

Honore Daumier Don Kichot

Utwór ukazuje losy szlachcica z Manchy, który zafascynowany literaturą rycerską postanowił upodobnić się do bohaterów swoich ulubionych powieści. Dając sobie za przykład idealnego rycerza średniowiecznego, Don Kichot  zwerbował dla siebie pomocnika - Sanczo Pansę, wybrał ulubionego wierzchowca Rosynanta oraz wybrał damę swojego serca. Następnie wyruszył on w świat z zamiarem poszukiwania przygód i  niesienia pomocy światu. Don Kichot jednak znacznie różnił się od typowego ideału rycerza średniowiecznego. Jego przygody mogą wydawać się śmieszne i nielogiczne (np.  Przygoda z wiatrakami). Zwykle jego walki były także przegrane i może się wydawać nawet, że komiczne, lecz to nieprawda. Zabieg ośmieszenia Don Kichota był celowy, gdyż obrazuje nam on sposób w jaki "zwykli zjadacze chleba" patrzą na osoby, które podążają za marzeniami. Don Kichot jest idealistą. Chce, więc zmieniać świat, walczyć ze złem, zdobyć nieśmiertelną sławę, nieść pomoc, wprowadzać pokój:

Pięknie  i szlachetnie jest bronić pokrzywdzonych i uciśnionych, a karać złoczyńców i napastników

 Lecz tak jak większość osób myślących w ten sposób, on także zostaje wyśmiany i nazwany dziwakiem. Czuje jednak, że nie może siedzieć cicho i patrzeć na otaczające go zło. Chce stoczyć walkę ze złem tego świata i choć wie, że jest on skazany na poraszkę, wypiera tę myśl i mężnie idzie w bój, niczym średniowieczny rycerz, gdyż wie, że ignorowanie zła jest niczym innym jak zezwoleniem na nie:

Czuł on, że wszystkie zbrodnie i złe uczynki na świecie, które się stanął zanim on wyruszy obciążają jego sumienie, on bowiem mógłby im przeciwdziałać.

Giermkiem i przyjacielem Don Kichota był Sanczo Pansa. W przeciwieństwie do swojego pana głosił on raczej poglądy realisty. Nie widział sensu w walkach toczonych przez Don Kichota, lecz pomagał mu. Chodź  ten giermek kontrastuje ze swoim rycerzem- ich poglądy, wygląd, pozycja- z pozoru wszystko ich różni, ale pozostaje jedna bardzo istotna rzecz łącząca ich- są oni przyjacółmi. Tym sposobem Cervantes chciał nam przekazać, że niezależnie od wszystkiego nawet osoba różniąca się od nas pod każdym względem może być naszym przyjacielem.

Także wybranie Dulcynei na damę swojego serca miało swoje znaczenie przenośne. Ma to symbolizować, że każda kobieta niezależnie od statusu społecznego oraz wyglądu zewnętrznego powinna być traktowana jak dama.

Źródła:

Nowa Era Małgorzata Chmiel, Anna Równy Ponad słowami klasa 1 część 2 Zakres podstawowy i rozszerzony     Podręcznik do języka polskiego dla liceum i technikum

Notatka z lekcji języka poskiego

"Treny" Jan Kochanowski

Treny

Treny  J. Kochanowskiego stanowią najsłynniejsze dzieło poety, wydane w 1580 r., poświęcone zmarłej córce Urszuli .Tren  jest  gatunkiem wywodzącym się ze starogreckiej poezji funeralnej.  W utworze prezentowana jest cnota  , zaleta osoby zmarłej , wielkość poniesionej straty, demonstracja żalu i rozpaczy , pocieszenie i wreszcie pogodzenie się  z losem. 

Treny  od  I  do VIII u Kochanowskiego mają  charakter opisowy , w trenie IX i X następuje rozpacz ojca , potem następuje stopniowe łagodzenie bólu i pocieszenie w trenie  XIX  gdy podmiot liryczny opowiada o swoim widzeniu  sennym. W całym cyklu toczy się beznadziejna walka miłości ze śmiercią. Straciwszy  ukochane dziecko , poeta ma wrażenie że stracił wszystko. W trenie I  podmiot liryczny przywołuje na pomoc antycznych poprzedników – Heraklita i Simonidesa. Pojawia się tu ponadto konfrontacja przekonań filozoficznych stoików z rozdarciem wewnętrznym człowieka . Poeta czując bezsilność rozumu wobec cierpienia, złorzeczy zaufanej mądrości epikurejskiej. W trenie V  pojawia się homeryckie porównanie Urszulki do małego pędu oliwki. Śmierć jest zjawiskiem okrutnym i bezmyślnym w sytuacji dotyczącej dziecka . Tren VI  pokazuje Urszulkę jako spadkobierczynię talentu ojca , przyszłą Safonę , która umierając układa pieśń pożegnalną na wzór pieśni weselnej. Tren VII i VIII  stanowią rozważania nad zaletami zmarłej oraz opowiadają o tragedii rodziców. W kolejnych trzech utworach widoczna jest rozpacz podsycona wspomnieniami i oglądaniem pozostałych po zmarłej ubranek prowadzi podmiot liryczny do rozpaczy i bólu , buntu przeciw Bogu i niesprawiedliwości. W  trenie X  zadaje pytania dotyczące życia pozagrobowego i próbuje szukać Urszuli w różnych wcieleniach. W trenie XI mówi o utracie wiary w ład i harmonię życia , kpi z ludzkich usiłowań zrozumienia świata. Następne treny przynoszą stopniowe pogodzenie się i szukania pociechy w wierze. W trenie XV Kochanowski powierza cierpienie i łagodnemu działaniu czasu . Świta  nadzieja na ukojenie na ból przez Boga. W trenie XVIII podmiot liryczny czuje się winny i ma świadomość , że zasłużył na cierpienie. Tren XIX przynosi wizję senną  , w której matka poety przypomina mu , że śmierć uwolniła jego córkę od cierpień ziemskich i że powinien z godnością znosić to , co mu się przydarzyło.

 W cyklu 19 trenów Kochanowski przedstawił swoje przeżycia i przekonania. Pod wpływem nieszczęścia jakie go spotkało wyszedł ostatecznie zwycięsko i odtąd  inaczej spoglądał na życie i  świat.

Źródła:

Wydawnictwo IBIS Kompendium Język polski Jadwiga Matoszko- Czwalińska

Makbet

MAKBET

Tragedia Williama Szekspira napisana około roku 1606, należy do najczęściej wystawianych i adaptowanych sztuk szekspirowskich, jest również najkrótszą tragedią jego autorstwa.

Makbet jest rycerzem, wojownikiem, ma wszystkie cechy idealnego rycerza. wiernie służy ojczyźnie, swojemu władcy, zacny król mu ufa.
Makbet pewnego razu spotyka trzy czarownice, które przepowiadają mu, że mężczyzna zostanie królem. Jednakże tak na prawdę to przyjaciel Makbeta- Banko ma zostanie ojcem prawdziwych władców, a rodzina głównego bohatera zostanie przeklęta. Na początku Makbet ignoruje przepowiednie, ale te zaczynają się sprawdzać.
Zostaje panem Kawdoru. Banko ostrzega Makbeta, żeby nawet nie próbował myśleć, żeby zostać królem i pozbyć się obecnego. Główny bohater nie potrafi sobie wyobrazić, że może dojść po trupach do celu. Wystarcza mu jedynie lojalna służba.
Lady Makbet, jego żona, wierzy przepowiedni. Napełnia ją trwogą zachowanie męża, który na początku nawet nie myśli aby zostać królem. Postanawia pomóc dokonać zbrodni. Makbet ma dylemat. Wie, że jeżeli zabije Dunkana, obecnego króla, czeka go kara, będzie mieć wyrzuty sumienia, jedna zbrodnia pociągnie za sobą kolejne.
Jednak powoli zostaje opętany przez własną ambicję. Wraz z żoną zabija władcę. Makbet jest przerażony zbrodnią jaką dokonał. Boi się każdego szelestu, widzi krew na swoich rekach. Nie ma już szczęścia w jego życie. Jego sumienie zostało splamione.
Makbet panicznie boi się o to, że jego zbrodnia może zostać odkryta, czego konsekwencja może być utrata władzy. Uważa, że dopóki żyje Banko- osoba, która wiedziała o przepowiedni, "jego tron"  jest zagrożony. Ma świadomość, że spróbują go obalić synowie przyjaciela. Postanawia się go pozbyć. Nie może się już cofnąć.
Każe zamordować także dzieci Banka. Jednemu z synów udaje się uciec. Prześladowany wyrzutami sumienia i obawy przed zemsta udaje się ponownie do czarownic, które przepowiadają, że żaden zrodzony z kobiety człowiek nie zdoła zabić Makbeta i będzie on pokonany dopiero, gdy Las Birnam podejdzie pod mury jego zamku. Uspokojony tymi przepowiedniami Makbet rządzi jako krwawy tyran, otaczając się szpiegami i mordercami. Naród odwraca się od niego.
Syn Dunkana, któremu udało się uciec po tym jak zamordowano jego ojca wraz ze sprzymierzeńcami wraca do Szkocji i zmierza do zamku. Żołnierze okrywają się zerwanymi w lesie zielonymi gałązkami i wygląda to tak, jakby las Birnamski podszedł pod mury. W tym czasie Lady Makbet popełnia samobójstwo, ponieważ ogrom jej zbrodni przygniata ją. Wydaje jej się, że widzi krew na swoich rękach, która należy do jej ofiar. Nie ma innego wyboru, jak odejść z tego świata.
Zrozpaczony Makbet rzuca się w wir walk i ginie z rak Makdufa, który nie zrodził się w sposób naturalny, lecz został wyjęty z łona matki przy pomocy zabiegu chirurgicznego.
Przepowiednie spełniają się.

Trzy wiedźmy wyczarowujące zjawę William Rimmer

Bohaterowie:

Dunkan – Król Szkocji

Malkolm – starszy syn Dunkana

Donalbein – młodszy syn Dunkana

Makbet – wódz w armii króla Dunkana; najpierw tan Glamis, później tan Cawdoru, a następnie król Szkocji po zamordowaniu Dunkana

Lady Makbet – żona Makbeta, później królowa Szkocji

Banko – przyjaciel Makbeta i II wódz armii Dunkana

Fleance – syn Banka

Makduf – tan Fife

Lady Makduf – żona Makdufa

Syn Makdufa

Ross, Lennox, Angus, Menteith, Caithness – tanowie szkoccy

Siward – dowódca wojska angielskiego

Siward młody – syn Siwarda

Sejton – poddany Makbeta

Hekate – królowa czarownic

Trzy czarownice – przepowiadają Makbetowi, że zostanie królem

Zbójcy

Odźwierny – portier w zamku Makbeta

Doktor – lekarz Lady Makbet

Dama – służąca Lady Makbet

Przedstwienie Makbet w Teatrze Kapitol

Makbet- profil psychologiczny

Makbet	Lady Makbet
Twarz zewnętrzna
Makbet przedstawia się jako wierny poddany, który nie pożąda zaszczytów, nagród, deklaruje, że najwyższym szczęściem jest dla niego służba u króla. Eksponuje swoje przywiązanie do etosu rycerskiego, czyli wierność, honor i patriotyzm. Makbet uważany jest za wzór średniowiecznego rycerza. Inni chwalą nie tylko jego męstwo i dzielność, ale także etyczną doskonałość	Lady Makbet uznaje spełnienie obowiązku wobec Dunkana za największy zaszczyt- swój i męża, dziękuje królowi za łaski, którymi ich obdarza, manifestuje swoją pobożność. Jest postrzegana jako ideał kobiety pięknej i cnotliwej.
Twarz wewnętrzna
Makbet po poznaniu przepowiedni po raz pierwszy mierzy się z myślami o zbrodni, dotąd były one tylko jego fantazjami; nie dopuszczał do swojej świadomości, że może zabić króla. Jest przerażony złem, które w sobie ukrywa .	Lady Makbet pragnie odrzucić wszystkie emocje: kobieca łagodność i wyrzuty sumienia, wzywa duchy ciemności, by pomogły jej w zrealizowaniu czynu, który, czego bohaterka ma świadomość, jest niezgodna z naturą.
Relacje między małżonkami
Makbet uznaje swoją żonę za wspólniczkę, ma świadomość, że podziela ona jego ambicje. Udziela ona mężowi rad, nakazuje mu ukrywanie prawdziwych zamiarów, zaczyna planować zbrodnię.

Plakat filmu Makbet 2015

Lady Makbet jako femme fatale

Femme fatale to kobieta fatalna. związek frazeologiczny oznaczający kobietę przynoszącą mężczyźnie porażkę i zgubę. Zwrot ten jest zwyczajowo używany do opisania kobiet za przyczyną, których rozpadają się małżeństwa, także kobiet wykorzystujących swoją pozycję społeczną. Jest to kobieta świadomie zdobywająca, wykorzystująca i porzucająca mężczyznę.
Lady Makbet od samego początku pragnie, aby mąż został królem, ale żeby mogło to nadejść nie może mieć żadnych wahań. Musi się wyrzec swojej niewieściej natury, bo w innym przypadku taka dobra i uczynna kobieta nie może zdobyć władzy. Zabójstwa trzeba dokonać bez żadnych skrupułów.
Dąży do tego, by zostać królową, dlatego pomaga Makbetowi.Jest dobrą aktorką, nie powstrzyma się przed niczym.  Jeżeli postąpi niegodziwie zostanie władczynią, będzie mieć władzę, pieniądze i szczęśliwe życie.

Nie wie jednak, że po zabójstwie jej  życie diametralnie się zmienia. Pożerają ją wyrzuty sumienia. Nie może znieść myśli, że przyczyniła się do śmierci człowieka. Wie, że nie ma już odwrotu, chce zawrócić ze złej ścieżki, ale nie może. Próbuje walczyć z wyrzutami sumienia, ale ostatecznie przegrywa.

Co z tymi rękami? Czy już migdy
nie będą czyste? Przeklęta plamo,
precz! Ciągle odór krwi.

Nie potrafi pogodzić się z tym, co uczyniła. Nie potrafi dłużej żyć, ponieważ wie, że na rękach ma krew niewinnego człowieka. Potrzebuje pomocy, ale nie może jej uzyskać. Zgrzeszyła tak mocno, że nie widzi już sensu dalszej egzystencji przepełnionej bólem, strachem i wyrzutami sumienia.
Popełnia samobójstwo.

Cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie Makbeta:

Cecha	Dramat Szekspira	Makbet
Źródła tematyki utworów	Szekspir pisząc swoje dzieła korzystał z podań, przekazów i kronik historycznych, a także z utworów literackich, które istniały już wcześniej.	Szekspir czerpał z średniowiecznego podania o szkockim wodzu Makbecie żyjącym w XI w. Korzystał z kroniki Anglii, Szkocji, Irlandii wydanej w 1577 r.
Budowa  dramatu	Zachowuje zazwyczaj pięcioaktową budowę. Wydawcy Szekspira wprowadzili w dramatach podział na akty i sceny.	Zbudowany z pięciu aktów. Akt I ma 7 i zawiera zapowiedź przyszłych wydarzeń , przedstawieni są bohaterowie,  a także pokazane są sprzeczne myśli głównego bohatera i przemiana jego postawy Akt II ma 4 sceny i przedstawia pierwszą zbrodnię Makbeta Akt III ma  6 scen  i opowiada o drugiej zbrodni bohatera Akt IV to 3 sceny , gdzie są przedstawione rządy Makbeta oparte na strachu poddanych i przemocy wobec nich Akt V mając 9 scen pokazuje upadek Makbeta
Koncepcja głównego bohatera
	Głównymi bohaterami są zazwyczaj ludzie wysoko i szlachetnie urodzeni tacy jak książęta, królowie czy wodzowie.	Makbet jest wodzem i tanem, czyli dziedzicznym naczelnikiem hrabstwa Glamis
	O postępowaniu bohaterów decyduje jakaś jedna, dominująca cecha charakteru lub jeden rodzaj emocji czy obsesji, którą bohater jest owładnięty np. zawiść, zazdrość, pragnienie zemsty, miłość, żądza władzy, gniew	Działania podjęte przez Makbeta są motywowane jedną dominującą cechą charakteru- ambicją.
	Losy bohaterów są skonstruowane  w taki sposób, aby przedstawić konsekwencję działania wywołane tą jedną cechą , która bierze górę nad  bohaterami  i nad którą bohaterowie przestają panować.	Makbet chce zostać królem.  Zabijając prawdziwego władcę zaspokaja swoją ambicję, ale także staje się jej niewolnikiem. Jego dalsze postępowanie jest konsekwencją początkowej ambicji, która z czasem przekształca się w strach przed ujawnieniem zbrodni, którą dokonał.
Postacie ze świata nadnaturalnego
	Wraz z postaciami realnymi występują postacie nadrealne. Oba światy i ten realny, i nadzmysłowy równoważą się i tworzą jedną całość.	Postacie nadrealne to: TRZY WIEDŹMY CZAROWNICA HEKATE DUCH BANKA ZJAWY
	Istoty nadrealne pozostają w ścisłym związku z bohaterem dramatu. Potęgują i uwydatniają jego wewnętrzne niepokoje. Ich obecność wprowadza nadnaturalne motywacje działań bohatera, które współistnieją z motywacją realną	Po spotkaniu z wiedźmami Makbet uświadamia sobie swoje pragnienia i ambicje. Pod wpływem tego spotkania zmienia swoją postawę. Czarownice więc są tak naprawdę jedynie projekcją pragnień Makbeta.
Akcja dramatu
	Akcja budowana jest poprzez zestawienie szeregu faktów powiązanych z osobą głównego bohatera. W miejsce jedności akcji pojawia się akcja wielowątkowa, którą tworzą- wątek główny i określające go wątki poboczne, epizody.	Wątek główny to dzieje tytułowego Makbeta, natomiast wątki poboczne to spotkania Lennoxa z Lordem scena zabójstwa Lady Makduf i jej syna.
	Wątki realistyczne splatają się z wątkami fantastycznymi	Wątki fantastyczne to spotkania trzech wiedź i ich narada z czarownicą Hekate.
	Zabiegiem porządkującym akcję jest przedstawienie historii bohatera, który traci kontrolę nad własnymi uczuciami. Siłą napędową akcji staje się coraz bardziej obsesyjne działanie bohatera, które w ostateczności prowadzi do jego klęski i zniszczenia go  w otaczającym  świecie.	Ambicja i strach Makbeta prowadzą go do kolejnych zbrodni ,a  jego czyny stają się powodem zbrojnego wystąpienia Makdufa i Malkolma przeciwko niemu i w konsekwencji jego ostatecznej klęski.
	Rozwój akcji powodują różne postacie nadprzyrodzone, które mają wpływ na decyzje i działania bohatera. Pamiętać jednak należy, że sposób działania przyjęty prze bohatera zawsze uzależniony jest od jego własnego wyboru, ponieważ bohater posiada wolną wolę.
Czas i miejsce zdarzeń	Szekspir swobodnie operuje czasem i miejscem zdarzeń	Miejsce zdarzeń: Las Birhnam Obóz w Forres Dom Makbeta Dom Makdufa Pałac królewski w Anglii Czas zdarzeń jest trudny do ustalenia.  Z kronik historycznych wynika, że Makbet panował 17 lat- 1039-1956
Nastrojowość i sposoby jej budowania	Nastrój niezwykłości, który powstaje przy współwystępowaniu świata nadzmysłowego z realnym, obecność czarów i magii, szczególnych stanów przyrody, pór dnia i „dziwnych” miejsc, w których rozgrywają się niektóre wydarzenia.	Przedstawiony nastrój grozy, niepokoju i niesamowitości. Tworzą go: - sceny z wiedźmami i czarownicą Hekate -niepokojące miejsca takie jak mroczny las czy pustkowie - zjawiska przyrody takie jak błyskawice, grzmoty, snujące się mgły - nocna pora, która nie przynosi bohaterowi snu, to czas kiedy popełnia on nowe zbrodnie
Warstwa językowa
	Postacie dramatu posługują się zarówno językiem poetyckim jak i prozaizmami czy nawet wulgaryzmami	Język poetycki: Balsam dla zbolałych myśli, To drugie danie na stole Natury, Najposilniejszy składnik uczty życia. Prozaizmy Spotkałam babsztyla, żonę żeglarza.
	Wprowadza do dialogów postaci wypowiedzi o charakterze sentencji ( zdania zawierające ogólną myśl o charakterze moralnym lub filozoficznym sformułowane w sposób wyrazisty i dogmatyczny przypominający formuły prawne) i aforyzmów (trafne, zwięzłe, krótkie, najczęściej jednozdaniowe sformułowania ogólnej prawdy o charakterze filozoficznym, psychologicznym, moralnym, cechuje je metaforyczność, błyskotliwość , paradoksalność)	Wypowiedź o charakterze aforyzmu: Krwawa nauka, którą chcemy dać światu, Obraca się przeciw nam samym, A puchar, w który wlaliśmy truciznę, Bezstronną Sprawiedliwość właśnie nam Do ust przytyka.
Istota tragizmu
	Główny bohater ponosi klęskę, ale nie wynika to z działania przeznaczenia. Źródłem klęski staje się najczęściej on sam, wyzwalając w sobie siły i mechanizmy, nad którymi nie może panować. Wnosi w otaczający go świat destrukcję, a siebie prowadzi do samozniszczenia.	Makbet uwiedziony swoją ambicją ulega przemianie ze szlachetnego i walecznego wodza w skrytobójcę swojego władcy. Od tego momentu dalsze postępowanie Makbeta jest już bezpośrednim wynikiem uruchomionego mechanizmu zbrodni, a także uczuć, nad którymi bohater nie może panować np. lęk przed utartą tronu
	Działania podjęte przez bohaterów wywołują odwrotny skutek do zamierzonego	Makbet pragnąc władzy tak naprawdę nic nie osiąga. Jego rządy są oparte na strachu i przemocy, nie może doświadczyć radości z osiągniętego celu.
	Bohater pomimo coraz większego uwikłania w mechanizm zemsty czy rządy władzy, często nie traci świadomej oceny sytuacji jaką spowodował swoim wyborem i działaniem.	Makbet zdaje sobie sprawę z tego jakiego dokonał wyboru i jakie są jego konsekwencje. Posiadając wolną wolę nie potrafi już wrócić z obranej ścieżki, nie widzi już dla siebie takiej możliwości.

ŚWIAT JAKO TEATR:

Idea świata jako teatru pojawiła się już w starożytności w filozofii Platona, Marka Antoniusza i Seneki.Szczególnie mocno eksponowana była w literaturze europejskiej w XVI i XVII w. 

Metafora ludzkiego życia jako roli, którą każdy musi odegrać na scenie teatru świata świata obecna jest także w Makbecie. Wypowiedziana przez głównego bohatera przeczuwającego swój upadek nabiera szczególnego i tragicznego znaczenia. Ulotność, przemijalność i znikomość są według bohatera nieuchronną cechą wszystkich działań podejmowanych w ludzkim świecie, podobnie jak ulotna i nietrwała jest sztuka teatralna i gra aktorska. Makbet nie pragnąc zmienić już swojego życia wypowiada słowa, w których kwestionuje sens istnienia:


"ŻYCIE JEST JEDYNIE
PRZELOTNYM CIENIEM, ŻAŁOSNYM AKTOREM, 
CO PRZEZ GODZINĘ PUSZY SIĘ I MIOTA
NA SCENIE, PO CZYM ZNIKA; OPOWIEŚCIĄ
IDIOTY, PEŁNĄ WRZASKU I WŚCIEKŁOŚCI,
A NIEZNACZĄCĄ NIC."

Wiliam Szekspir

(1664-1616)

Urodził się w miasteczku Stratford nad rzeką Avon. Ukończył miejscową szkołę, później wiele czytał i zdobył sam rozległą wiedzą. W wieku 18 lat został mężem Anny Hathaway, z którą miał troje dzieci. Wyjechał do Londynu z powodu kłopotów. Tam zainteresował się teatrem. Najpierw w nim pracował, a później zaczął pisać na jego potrzeby. Zdobył wsparcie lorda Southamptona, w jego domu mógł poznać światłość renesansowego życia, sztuki i literatury. Nieudany spisek pod wodzą hrabiego Essexa zaćmił pomysłowość Szekspira (w przeddzień planowanego zamachu na królową Elżbietę w teatrze odegrano sztukę Król Ryszard II). Dopiero za rządów Jakuba I Szekspir ponownie zdobywa sławę, lecz wkrótce przenosi się do rodzinnego Stratfordu i tam umiera.

źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Makbet
Wydawnictwo IBIS Kompendium Język polski Jadwiga Matoszko- Czwalińska

Pieśni refleksyjne Jana Kochanowskiego

Pieśń IX Księgi I

"Chcemy sobie być radzi?"

"Pieśń IX" z Księgi I  jest pieśnią o charakterze biesiadnym. Jest tu wyznawcą poglądów Epikura- namawia do tego, by cieszyć się zabawą przy stole, tańczyć i pić wino ,słowem korzystać z ziemskich przyjemności, nie wiemy bowiem, co będzie się działo następnego dnia. Szczęście jest przecież zmienne:

"U Fortuny to snadnie,

Że kto stojąc upadnie;

a który był dopiero u niej pod nogami,

patrzajże go po chwili , a on gardzi nami."

To Fortuna bawi się ludzkim losem, a człowiek chociaż ma rozum i wolną wolę, nie może nic przewidzieć, uniknąć klęsk, życiowego bałaganu:

"Próżno mieć na pieczy

Śmiertelny wieczne rzeczy.”

To nie jest wina Boga, że człowiek jest bezradny, choć tylko On zna przyszłość. Najlepsze dla ludzi jest pokładanie nadziei w Bogu.

Nie ma takiej możliwości, aby wymknąć się Fortunie i jej zachcianką. Człowiek może jednakże tak żyć i tak patrzeć na świat, aby nie załamywać się każdym niepowodzeniem. Chodzi tu o pewną filozofię życiową, wedle której człowiekowi poradzić sobie może w każdej sytuacji. Spokój duchowy, jaki może zachować, podtrzymuje uczciwe i cnotliwe życie. Odnalezienie "złotego środka", czyli najprościej mówiąc mądrości życiowej, pozwoli człowiekowi zdobyć "szczęście stateczne".

Jak widać Kochanowski umiejętnie splata ze sobą tutaj elementy epikurejskie, stoickie i chrześcijańskie.

Pieśń IX Księgi wtóre

"Nie porzucaj nadzieje..."

Pieśń IX z Ksiąg wtórych, nazywana często od rozpoczynających ją słów Nie porzucaj nadzieje, jest utworem refleksyjno-filozoficznym.

Język utworu cechuje prostota sprzyjająca komunikatywności przekazu.

Podmiot liryczny przyjmuje rolę autorytetu i uczy czytelników, jak żyć. Zwraca się do nich bezpośrednio, używając drugiej osoby liczby pojedynczej. Dzięki temu każdy z nich może odebrać słowa poety tak, jakby były skierowane bezpośrednio do niego.

Osoba mówiąca rozpoczyna swoją wypowiedź formułą o charakterze sentencjonalnym:

Nie porzucaj nadzieje,

Jakoć sie kolwiek dzieje.

Zgodnie z nią niezależnie od tego, co nas spotyka, musimy wierzyć w lepszą przyszłość, ponieważ los zawsze może się odmienić. Ilustracją tej myśli są zmiany zachodzące w przyrodzie: słońce wschodzi i zachodzi, a po złych chwilach możemy się cieszyć pięknem pogodnego dnia:

Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,

A po złej chwili piękny dzień przychodzi.

Sentencję z początku utworu egzemplifikuje także następstwo pór roku:

Patrzaj teraz na lasy,

Jako prze zimne czasy

Wszystkę swą krasę drzewa utraciły

A śniegi pola wysoko przykryły.

Po chwili wiosna przyjdzie,

Ten śnieg z nienagła zéjdzie,

A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje,

W rozliczne barwy znowu sie odzieje.

W zimie drzewa tracą liście, a pola wypełniają wysokie śniegi, ale wkrótce przychodzi wiosna i natura odżywa na nowo, mieniąc się różnymi kolorami w blasku słońca.

Kolejną strofę otwiera maksyma, wedle której w życiu nie ma niczego stałego, a człowiek doświadcza zarówno smutku, jak i cierpienia:

Nic wiecznego na świecie:

Radość sie z troską plecie,

A kiedy jedna weźmie moc nawiętszą,

W ten czas masz ujźrzeć odmianę naprędszą.

Dlatego też nie należy zbytnio cieszyć się powodzeniem, bo sytuacja w każdej chwili może się zmienić i odwrotnie – w niedoli nie wolno rozpaczać; o wiele lepszym wyjściem staje się wiara w lepszą przyszłość. Człowiek jest bowiem poddany nieobliczalnym wyrokom Fortuny, rzymskiej Bogini kierującej ludzkim życiem, którą należy tu traktować jako alegorię losu:

Ale człowiek zhardzieje,

Gdy mu się dobrze dzieje,

Więc też kiedy go Fortuna omyli,

Wnet głowę zwiesi i powagę zmyli.

Wyrażone w zacytowanej strofie przekonanie jest jednym z nadrzędnych postulatów stoików.

Istota ludzka powinna trwać w równowadze duchowej – ze stoickim spokojem i dystansem podchodzić do smutków, ale i radości, ponieważ wszystko, co posiada w każdej chwili może być jej odebrane. Jeśli przyjmiemy taką postawę, życie nigdy nas nie rozczaruje:

Lecz na szczęście wszelakie

Serce ma być jednakie,

Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi:

To da, to weźmie, jako jej sie widzi.

Dzieje się tak, ponieważ ma ona pełną władzę nad człowiekiem; kpi z jego planów i w każdej chwili może uniemożliwić mu ich realizację, dlatego nie da się przewidzieć przyszłości.

Na szczęście wsparcia można poszukiwać w Bogu:

Ty nie miej za stracone,

Co może być wrócone:

Siła Bóg może wywrócić w godzinie,

A kto Mu kolwiek ufa, nie zaginie.

To On podejmuje ostateczne decyzje dotyczące wszystkich ludzkich spraw. Dzięki nieograniczonej mocy może zapobiec zamiarom Fortuny.

Poeta łączy w swoim utworze tradycję antyczną i chrześcijańską. W tym ujęciu Stwórca zajmuje najwyższe miejsce, choć nie jest jedynym bogiem – obok niego funkcjonuje bezlitosna Fortuna.

Pieśń III Księgi wtóre

"Nie wiesz Fortunie, co siedzisz wysoko,

Miej na pośrednie koła pilne oko..."

 Głównym tematem „Pieśni III”(Księgi wtóre)jest przewijający się wątek fortuny i jej wpływ na życie człowieka. Poeta wyraża przekonanie o zmienności szczęścia. Człowiek musi być przygotowany zarówno na radość jak i smutek, rozczarowanie, ból, dostatek i cierpienie idą w parze, a niedojrzałość życiową wykazuje ten, kto chciałby tylko bawić się, cieszyć i śmiać. Lecz zmienność Fortuny ma także swoje dobre strony, ponieważ zawsze po smutku przychodzi radość, po ciemnej nocy dzień. Podstawą szczęścia jest czyste sumienie, cnota oraz zachowanie umiaru. W „ Pieśni III” przedstawione zostają również typowe ludzkie zachowania obłuda, a także wielkie zmiany jakie zachodzą w psychice osoby stającej się bogatą. Zaczyna ona wtedy chodzić z „zadartym nosem”, nie zwraca uwagi na typowe sprawy ludzkie ,który powinien zauważać a także interesować się nimi każdy człowiek. W tym fragmencie nawiązuje Jan Kochanowski do charakterystycznego dla renesansu prądu artystycznego jakim jest humanizm. Każdy człowiek powinien uważnie obserwować go świat, zwracać uwagę zarówno na ból, krzywdę, biedę a także na radość, pochwały i bogactwo, powinien stosować się do cytatu  „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Nie powinniśmy wywyższać się ponad innych z powodu bogactwa czy też innego czynnika umożliwiającego osiągnięcie błahego i infantylnego poczucia „wyższości”. Bogactwo potrafi zasłonić, zamglić człowiekowi oczy i doprowadzić do znieczulicy, utraty autorytetów i ideałów. Należy dbać o to aby szczęście nas nie puściło, ale nie za wszelką cenę, ponieważ najważniejsza dla każdego powinna być cnota, której nikt nie odbierze, na którą nie ma wpływu fortuna i to ona powinna być najbardziej szanowana. Posiadając czyste sumienie człowiek może osiągnąć spokój wieczny i zostać wynagrodzony w niebie. Tylko Bóg zna przyszłość, nie należy więc o niej zbyt długo rozmyślać. Cnota i mądrość są wartościami, do których warto dążyć, a nie są nimi rzeczy materialne. Jan Kochanowski pragnie wywrzeć na czytelnikach specyficzne postawy, używa więc drugiej osoby liczby pojedynczej. Celem tego zabiegu jest dogłębne trafienie do psychiki i wyobraźni czytającego. Podmiotem lirycznym jest niewątpliwie autor wiersza , gdyż zawiera on formy 1 osoby liczby pojedynczej (ja) oraz czasowników w pierwszej osobie. Jest to liryka agitacyjna – mająca na celu wywarcie pewnych myśli, refleksji. Sytuacją liryczną w tym utworze jest monolog autora zawierający elementy wyznania a także nawoływania do prezentowania pewnego zachowania. „Pieśń III” jest wyznaniem wprost ale zawiera strofy w których przewijają się elementy opowiadania – strofy 4,6. Celem utworu było ukazanie filozofii i prądów epoki, postaw jakie powinien reprezentować człowiek doby renesansu. Oczywiście, jak to w renesansie, autor osiąga swój cel, czyli przestrogę skierowaną do czytelnika przed zmiennością fortuny , dzięki zaczerpnięciu elementów za starożytności. Nawołuje aby pogodzić się z życiem ale także używać go. Jednak stoicki pojęcie cnoty zostało załamane. Z żalem trzeba nadmienić, że ten pełen ufności i spokoju system filozoficzny ulegnie pewnemu zamazaniu po śmierci córki Kochanowskiego- Urszuli. Spokój wprawdzie powróci, ale harmonia nigdy nie będzie już ta sama.

Na wpływ treści zawartych w pieśniach znacznie wpłynęło spotkanie Jana Kochanowskiego z dziełami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a także dogłębne poznanie filozofii starożytnej, głównie epikureizmu i stoicyzmu, których hierarchiami starał się kierować w życiu.