Makbet

MAKBET

Tragedia Williama Szekspira napisana około roku 1606, należy do najczęściej wystawianych i adaptowanych sztuk szekspirowskich, jest również najkrótszą tragedią jego autorstwa.

Makbet jest rycerzem, wojownikiem, ma wszystkie cechy idealnego rycerza. wiernie służy ojczyźnie, swojemu władcy, zacny król mu ufa.
Makbet pewnego razu spotyka trzy czarownice, które przepowiadają mu, że mężczyzna zostanie królem. Jednakże tak na prawdę to przyjaciel Makbeta- Banko ma zostanie ojcem prawdziwych władców, a rodzina głównego bohatera zostanie przeklęta. Na początku Makbet ignoruje przepowiednie, ale te zaczynają się sprawdzać.
Zostaje panem Kawdoru. Banko ostrzega Makbeta, żeby nawet nie próbował myśleć, żeby zostać królem i pozbyć się obecnego. Główny bohater nie potrafi sobie wyobrazić, że może dojść po trupach do celu. Wystarcza mu jedynie lojalna służba.
Lady Makbet, jego żona, wierzy przepowiedni. Napełnia ją trwogą zachowanie męża, który na początku nawet nie myśli aby zostać królem. Postanawia pomóc dokonać zbrodni. Makbet ma dylemat. Wie, że jeżeli zabije Dunkana, obecnego króla, czeka go kara, będzie mieć wyrzuty sumienia, jedna zbrodnia pociągnie za sobą kolejne.
Jednak powoli zostaje opętany przez własną ambicję. Wraz z żoną zabija władcę. Makbet jest przerażony zbrodnią jaką dokonał. Boi się każdego szelestu, widzi krew na swoich rekach. Nie ma już szczęścia w jego życie. Jego sumienie zostało splamione.
Makbet panicznie boi się o to, że jego zbrodnia może zostać odkryta, czego konsekwencja może być utrata władzy. Uważa, że dopóki żyje Banko- osoba, która wiedziała o przepowiedni, "jego tron"  jest zagrożony. Ma świadomość, że spróbują go obalić synowie przyjaciela. Postanawia się go pozbyć. Nie może się już cofnąć.
Każe zamordować także dzieci Banka. Jednemu z synów udaje się uciec. Prześladowany wyrzutami sumienia i obawy przed zemsta udaje się ponownie do czarownic, które przepowiadają, że żaden zrodzony z kobiety człowiek nie zdoła zabić Makbeta i będzie on pokonany dopiero, gdy Las Birnam podejdzie pod mury jego zamku. Uspokojony tymi przepowiedniami Makbet rządzi jako krwawy tyran, otaczając się szpiegami i mordercami. Naród odwraca się od niego.
Syn Dunkana, któremu udało się uciec po tym jak zamordowano jego ojca wraz ze sprzymierzeńcami wraca do Szkocji i zmierza do zamku. Żołnierze okrywają się zerwanymi w lesie zielonymi gałązkami i wygląda to tak, jakby las Birnamski podszedł pod mury. W tym czasie Lady Makbet popełnia samobójstwo, ponieważ ogrom jej zbrodni przygniata ją. Wydaje jej się, że widzi krew na swoich rękach, która należy do jej ofiar. Nie ma innego wyboru, jak odejść z tego świata.
Zrozpaczony Makbet rzuca się w wir walk i ginie z rak Makdufa, który nie zrodził się w sposób naturalny, lecz został wyjęty z łona matki przy pomocy zabiegu chirurgicznego.
Przepowiednie spełniają się.

Trzy wiedźmy wyczarowujące zjawę William Rimmer

Bohaterowie:

Dunkan – Król Szkocji

Malkolm – starszy syn Dunkana

Donalbein – młodszy syn Dunkana

Makbet – wódz w armii króla Dunkana; najpierw tan Glamis, później tan Cawdoru, a następnie król Szkocji po zamordowaniu Dunkana

Lady Makbet – żona Makbeta, później królowa Szkocji

Banko – przyjaciel Makbeta i II wódz armii Dunkana

Fleance – syn Banka

Makduf – tan Fife

Lady Makduf – żona Makdufa

Syn Makdufa

Ross, Lennox, Angus, Menteith, Caithness – tanowie szkoccy

Siward – dowódca wojska angielskiego

Siward młody – syn Siwarda

Sejton – poddany Makbeta

Hekate – królowa czarownic

Trzy czarownice – przepowiadają Makbetowi, że zostanie królem

Zbójcy

Odźwierny – portier w zamku Makbeta

Doktor – lekarz Lady Makbet

Dama – służąca Lady Makbet

Przedstwienie Makbet w Teatrze Kapitol

Makbet- profil psychologiczny

Makbet	Lady Makbet
Twarz zewnętrzna
Makbet przedstawia się jako wierny poddany, który nie pożąda zaszczytów, nagród, deklaruje, że najwyższym szczęściem jest dla niego służba u króla. Eksponuje swoje przywiązanie do etosu rycerskiego, czyli wierność, honor i patriotyzm. Makbet uważany jest za wzór średniowiecznego rycerza. Inni chwalą nie tylko jego męstwo i dzielność, ale także etyczną doskonałość	Lady Makbet uznaje spełnienie obowiązku wobec Dunkana za największy zaszczyt- swój i męża, dziękuje królowi za łaski, którymi ich obdarza, manifestuje swoją pobożność. Jest postrzegana jako ideał kobiety pięknej i cnotliwej.
Twarz wewnętrzna
Makbet po poznaniu przepowiedni po raz pierwszy mierzy się z myślami o zbrodni, dotąd były one tylko jego fantazjami; nie dopuszczał do swojej świadomości, że może zabić króla. Jest przerażony złem, które w sobie ukrywa .	Lady Makbet pragnie odrzucić wszystkie emocje: kobieca łagodność i wyrzuty sumienia, wzywa duchy ciemności, by pomogły jej w zrealizowaniu czynu, który, czego bohaterka ma świadomość, jest niezgodna z naturą.
Relacje między małżonkami
Makbet uznaje swoją żonę za wspólniczkę, ma świadomość, że podziela ona jego ambicje. Udziela ona mężowi rad, nakazuje mu ukrywanie prawdziwych zamiarów, zaczyna planować zbrodnię.

Plakat filmu Makbet 2015

Lady Makbet jako femme fatale

Femme fatale to kobieta fatalna. związek frazeologiczny oznaczający kobietę przynoszącą mężczyźnie porażkę i zgubę. Zwrot ten jest zwyczajowo używany do opisania kobiet za przyczyną, których rozpadają się małżeństwa, także kobiet wykorzystujących swoją pozycję społeczną. Jest to kobieta świadomie zdobywająca, wykorzystująca i porzucająca mężczyznę.
Lady Makbet od samego początku pragnie, aby mąż został królem, ale żeby mogło to nadejść nie może mieć żadnych wahań. Musi się wyrzec swojej niewieściej natury, bo w innym przypadku taka dobra i uczynna kobieta nie może zdobyć władzy. Zabójstwa trzeba dokonać bez żadnych skrupułów.
Dąży do tego, by zostać królową, dlatego pomaga Makbetowi.Jest dobrą aktorką, nie powstrzyma się przed niczym.  Jeżeli postąpi niegodziwie zostanie władczynią, będzie mieć władzę, pieniądze i szczęśliwe życie.

Nie wie jednak, że po zabójstwie jej  życie diametralnie się zmienia. Pożerają ją wyrzuty sumienia. Nie może znieść myśli, że przyczyniła się do śmierci człowieka. Wie, że nie ma już odwrotu, chce zawrócić ze złej ścieżki, ale nie może. Próbuje walczyć z wyrzutami sumienia, ale ostatecznie przegrywa.

Co z tymi rękami? Czy już migdy
nie będą czyste? Przeklęta plamo,
precz! Ciągle odór krwi.

Nie potrafi pogodzić się z tym, co uczyniła. Nie potrafi dłużej żyć, ponieważ wie, że na rękach ma krew niewinnego człowieka. Potrzebuje pomocy, ale nie może jej uzyskać. Zgrzeszyła tak mocno, że nie widzi już sensu dalszej egzystencji przepełnionej bólem, strachem i wyrzutami sumienia.
Popełnia samobójstwo.

Cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie Makbeta:

Cecha	Dramat Szekspira	Makbet
Źródła tematyki utworów	Szekspir pisząc swoje dzieła korzystał z podań, przekazów i kronik historycznych, a także z utworów literackich, które istniały już wcześniej.	Szekspir czerpał z średniowiecznego podania o szkockim wodzu Makbecie żyjącym w XI w. Korzystał z kroniki Anglii, Szkocji, Irlandii wydanej w 1577 r.
Budowa  dramatu	Zachowuje zazwyczaj pięcioaktową budowę. Wydawcy Szekspira wprowadzili w dramatach podział na akty i sceny.	Zbudowany z pięciu aktów. Akt I ma 7 i zawiera zapowiedź przyszłych wydarzeń , przedstawieni są bohaterowie,  a także pokazane są sprzeczne myśli głównego bohatera i przemiana jego postawy Akt II ma 4 sceny i przedstawia pierwszą zbrodnię Makbeta Akt III ma  6 scen  i opowiada o drugiej zbrodni bohatera Akt IV to 3 sceny , gdzie są przedstawione rządy Makbeta oparte na strachu poddanych i przemocy wobec nich Akt V mając 9 scen pokazuje upadek Makbeta
Koncepcja głównego bohatera
	Głównymi bohaterami są zazwyczaj ludzie wysoko i szlachetnie urodzeni tacy jak książęta, królowie czy wodzowie.	Makbet jest wodzem i tanem, czyli dziedzicznym naczelnikiem hrabstwa Glamis
	O postępowaniu bohaterów decyduje jakaś jedna, dominująca cecha charakteru lub jeden rodzaj emocji czy obsesji, którą bohater jest owładnięty np. zawiść, zazdrość, pragnienie zemsty, miłość, żądza władzy, gniew	Działania podjęte przez Makbeta są motywowane jedną dominującą cechą charakteru- ambicją.
	Losy bohaterów są skonstruowane  w taki sposób, aby przedstawić konsekwencję działania wywołane tą jedną cechą , która bierze górę nad  bohaterami  i nad którą bohaterowie przestają panować.	Makbet chce zostać królem.  Zabijając prawdziwego władcę zaspokaja swoją ambicję, ale także staje się jej niewolnikiem. Jego dalsze postępowanie jest konsekwencją początkowej ambicji, która z czasem przekształca się w strach przed ujawnieniem zbrodni, którą dokonał.
Postacie ze świata nadnaturalnego
	Wraz z postaciami realnymi występują postacie nadrealne. Oba światy i ten realny, i nadzmysłowy równoważą się i tworzą jedną całość.	Postacie nadrealne to: TRZY WIEDŹMY CZAROWNICA HEKATE DUCH BANKA ZJAWY
	Istoty nadrealne pozostają w ścisłym związku z bohaterem dramatu. Potęgują i uwydatniają jego wewnętrzne niepokoje. Ich obecność wprowadza nadnaturalne motywacje działań bohatera, które współistnieją z motywacją realną	Po spotkaniu z wiedźmami Makbet uświadamia sobie swoje pragnienia i ambicje. Pod wpływem tego spotkania zmienia swoją postawę. Czarownice więc są tak naprawdę jedynie projekcją pragnień Makbeta.
Akcja dramatu
	Akcja budowana jest poprzez zestawienie szeregu faktów powiązanych z osobą głównego bohatera. W miejsce jedności akcji pojawia się akcja wielowątkowa, którą tworzą- wątek główny i określające go wątki poboczne, epizody.	Wątek główny to dzieje tytułowego Makbeta, natomiast wątki poboczne to spotkania Lennoxa z Lordem scena zabójstwa Lady Makduf i jej syna.
	Wątki realistyczne splatają się z wątkami fantastycznymi	Wątki fantastyczne to spotkania trzech wiedź i ich narada z czarownicą Hekate.
	Zabiegiem porządkującym akcję jest przedstawienie historii bohatera, który traci kontrolę nad własnymi uczuciami. Siłą napędową akcji staje się coraz bardziej obsesyjne działanie bohatera, które w ostateczności prowadzi do jego klęski i zniszczenia go  w otaczającym  świecie.	Ambicja i strach Makbeta prowadzą go do kolejnych zbrodni ,a  jego czyny stają się powodem zbrojnego wystąpienia Makdufa i Malkolma przeciwko niemu i w konsekwencji jego ostatecznej klęski.
	Rozwój akcji powodują różne postacie nadprzyrodzone, które mają wpływ na decyzje i działania bohatera. Pamiętać jednak należy, że sposób działania przyjęty prze bohatera zawsze uzależniony jest od jego własnego wyboru, ponieważ bohater posiada wolną wolę.
Czas i miejsce zdarzeń	Szekspir swobodnie operuje czasem i miejscem zdarzeń	Miejsce zdarzeń: Las Birhnam Obóz w Forres Dom Makbeta Dom Makdufa Pałac królewski w Anglii Czas zdarzeń jest trudny do ustalenia.  Z kronik historycznych wynika, że Makbet panował 17 lat- 1039-1956
Nastrojowość i sposoby jej budowania	Nastrój niezwykłości, który powstaje przy współwystępowaniu świata nadzmysłowego z realnym, obecność czarów i magii, szczególnych stanów przyrody, pór dnia i „dziwnych” miejsc, w których rozgrywają się niektóre wydarzenia.	Przedstawiony nastrój grozy, niepokoju i niesamowitości. Tworzą go: - sceny z wiedźmami i czarownicą Hekate -niepokojące miejsca takie jak mroczny las czy pustkowie - zjawiska przyrody takie jak błyskawice, grzmoty, snujące się mgły - nocna pora, która nie przynosi bohaterowi snu, to czas kiedy popełnia on nowe zbrodnie
Warstwa językowa
	Postacie dramatu posługują się zarówno językiem poetyckim jak i prozaizmami czy nawet wulgaryzmami	Język poetycki: Balsam dla zbolałych myśli, To drugie danie na stole Natury, Najposilniejszy składnik uczty życia. Prozaizmy Spotkałam babsztyla, żonę żeglarza.
	Wprowadza do dialogów postaci wypowiedzi o charakterze sentencji ( zdania zawierające ogólną myśl o charakterze moralnym lub filozoficznym sformułowane w sposób wyrazisty i dogmatyczny przypominający formuły prawne) i aforyzmów (trafne, zwięzłe, krótkie, najczęściej jednozdaniowe sformułowania ogólnej prawdy o charakterze filozoficznym, psychologicznym, moralnym, cechuje je metaforyczność, błyskotliwość , paradoksalność)	Wypowiedź o charakterze aforyzmu: Krwawa nauka, którą chcemy dać światu, Obraca się przeciw nam samym, A puchar, w który wlaliśmy truciznę, Bezstronną Sprawiedliwość właśnie nam Do ust przytyka.
Istota tragizmu
	Główny bohater ponosi klęskę, ale nie wynika to z działania przeznaczenia. Źródłem klęski staje się najczęściej on sam, wyzwalając w sobie siły i mechanizmy, nad którymi nie może panować. Wnosi w otaczający go świat destrukcję, a siebie prowadzi do samozniszczenia.	Makbet uwiedziony swoją ambicją ulega przemianie ze szlachetnego i walecznego wodza w skrytobójcę swojego władcy. Od tego momentu dalsze postępowanie Makbeta jest już bezpośrednim wynikiem uruchomionego mechanizmu zbrodni, a także uczuć, nad którymi bohater nie może panować np. lęk przed utartą tronu
	Działania podjęte przez bohaterów wywołują odwrotny skutek do zamierzonego	Makbet pragnąc władzy tak naprawdę nic nie osiąga. Jego rządy są oparte na strachu i przemocy, nie może doświadczyć radości z osiągniętego celu.
	Bohater pomimo coraz większego uwikłania w mechanizm zemsty czy rządy władzy, często nie traci świadomej oceny sytuacji jaką spowodował swoim wyborem i działaniem.	Makbet zdaje sobie sprawę z tego jakiego dokonał wyboru i jakie są jego konsekwencje. Posiadając wolną wolę nie potrafi już wrócić z obranej ścieżki, nie widzi już dla siebie takiej możliwości.

ŚWIAT JAKO TEATR:

Idea świata jako teatru pojawiła się już w starożytności w filozofii Platona, Marka Antoniusza i Seneki.Szczególnie mocno eksponowana była w literaturze europejskiej w XVI i XVII w. 

Metafora ludzkiego życia jako roli, którą każdy musi odegrać na scenie teatru świata świata obecna jest także w Makbecie. Wypowiedziana przez głównego bohatera przeczuwającego swój upadek nabiera szczególnego i tragicznego znaczenia. Ulotność, przemijalność i znikomość są według bohatera nieuchronną cechą wszystkich działań podejmowanych w ludzkim świecie, podobnie jak ulotna i nietrwała jest sztuka teatralna i gra aktorska. Makbet nie pragnąc zmienić już swojego życia wypowiada słowa, w których kwestionuje sens istnienia:


"ŻYCIE JEST JEDYNIE
PRZELOTNYM CIENIEM, ŻAŁOSNYM AKTOREM, 
CO PRZEZ GODZINĘ PUSZY SIĘ I MIOTA
NA SCENIE, PO CZYM ZNIKA; OPOWIEŚCIĄ
IDIOTY, PEŁNĄ WRZASKU I WŚCIEKŁOŚCI,
A NIEZNACZĄCĄ NIC."

Wiliam Szekspir

(1664-1616)

Urodził się w miasteczku Stratford nad rzeką Avon. Ukończył miejscową szkołę, później wiele czytał i zdobył sam rozległą wiedzą. W wieku 18 lat został mężem Anny Hathaway, z którą miał troje dzieci. Wyjechał do Londynu z powodu kłopotów. Tam zainteresował się teatrem. Najpierw w nim pracował, a później zaczął pisać na jego potrzeby. Zdobył wsparcie lorda Southamptona, w jego domu mógł poznać światłość renesansowego życia, sztuki i literatury. Nieudany spisek pod wodzą hrabiego Essexa zaćmił pomysłowość Szekspira (w przeddzień planowanego zamachu na królową Elżbietę w teatrze odegrano sztukę Król Ryszard II). Dopiero za rządów Jakuba I Szekspir ponownie zdobywa sławę, lecz wkrótce przenosi się do rodzinnego Stratfordu i tam umiera.

źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Makbet
Wydawnictwo IBIS Kompendium Język polski Jadwiga Matoszko- Czwalińska